خبرگزاری حوزه | در جهان پیچیده و به همتنیدهٔ معاصر، که گفتوگوهای علمی و فرهنگها و باورها شکل تازهای به خود گرفته است، قرآن کریم نه تنها به عنوان کتاب مقدس مسلمانان، که به مثابه یک اثر سترگ الهی برای انسان، کانون توجهی ژرف و گسترده قرار دارد. این کتاب، در نزد مؤمنان، کلام نازل شدهٔ الهی و راهنمایی جاویدان است و در عرصهٔ دانش جهانی، متنی بنیادین با ابعاد علمی ؛ تاریخی، ادبی، فلسفی و فرهنگی شایان تأمل.
پژوهش دربارهٔ قرآن در روزگار ما، دیگر محدود به حجرههای سنتی درس محدود نیست؛ بلکه کاوشی است بینرشتهای و جهانی که میکوشد ژرفای این اقیانوس بیکران معنا را با ابزارهای نو بکاود و گوهرهای حکمت آن را برای پاسخ به پرسشهای بنیادین انسان امروز بیرون کشد.
قرآن: چه کتابی است؟
قرآن، در هستهٔ خود، وحی نامهٔ خدای یکتا به پیامبر اسلام، حضرت محمد (ص)، و معجزهٔ جاویدان ایشان است. نام آن، از ریشهٔ «قرأ» به معنای خواندن، بر جایگاه رفیع تلاوت و شنیدنش دلالت دارد. این کتاب، به زبان عربی فصیح و در قالب ۱۱۴ سوره نازل شده و برای مسلمانان، تنها یک متن دینی نیست؛ بلکه «دستورالعملی غنی و ارزشمند» برای سامان دادن به همهٔ شئون زندگی فردی و خانوادگی و اجتماعی در همهٔ دورانهاست.
قرآن، کتاب قانون، اخلاق، عرفان، شریعت ؛ سیاست ؛ تاریخ و معرفتی است که خود را «هدی للناس» (راهنمای برای مردم) و «تبیاناً لکل شیء» (روشنگر هر چیزی) معرفی میکند. این ادعای جهانشمولی و جامعیت، چراغ پژوهشهای پویای معاصر را روشن نگاه داشته است. در همینجا باید بنویسم که مجموعه 114 جلدی علم مفاهیم شناسی درقرآن که توسط اینجانب تهیه شده است تاکنون حدود 300هزار بار درجهان دانلود شده است واین نشانه عطش دنیا به معارف الهی قرآن است.
امروزه، قرآنپژوهی به میدانی بینالمللی با روشهای گوناگون تبدیل شده است. این تلاشهای علمی را میتوان در چند محور اصلی طبقهبندی کرد:
تحلیل متنی و تاریخی:
این رویکرد، با بهرهگیری از روشهای نقد تاریخی، فیلولوژی (زبانشناسی تاریخی) و مطالعهٔ نسخههای خطی، به واکاوی پیدایش، گردآوری و بافت نزول قرآن میپردازد. این پژوهشها قرآن را در متن جهان باستان متأخر قرار میدهد و گفتوگویی پربار با تاریخ ادیان را ممکن میسازد.
تأویل و هرمنوتیک (علم تفسیر):
محور این مطالعات، فهم پیام قرآن برای انسان امروز است. پژوهشگران با بررسی تفاسیر کلاسیک و توسعهٔ روشهای تفسیر موضوعی و زمینهمحور، میکوشند اصول علمی و اخلاقی و راهکارهای حقوقیِ پاسخگو به مسائل نوظهور را از متن قرآن استنباط کنند. این جستجو، مفاهیمی چون عدالت، صلح و کرامت انسانی را در بافت جهانی معنا میبخشد.
مطالعات بینرشتهای و کاربردی:
این حوزهٔ پیشرو، پیوند قرآن را با دانشهای نو مانند فلسفه، جامعهشناسی، روانشناسی، مطالعات زیستمحیطی و به ویژه مطالعات زنان با رویکردهایی متنوع بررسی میکند. هدف، استخراج بینشهای قرآنی برای چالشهای ملموس امروز، از حقوق بشر و حکمرانی خوب و مقبول تا اخلاق علم و گفتوگوی ادیان است.
مطالعات تطبیقی و فرهنگی:
این نگاه، قرآن را در گفتوگو با دیگر متون مقدس دیگر و نیز در بستر دریافتها و ترجمههای فرهنگهای مختلف در سراسر جهان بررسی میکند. چنین پژوهشی، پلی برای تفاهم بین فرهنگی و عبور از کلیشههای رایج میسازد.
این مسیر پژوهشی پرشکوه، با چالشهایی نیز روبهروست. حفظ تعادل میان احترام به باورهای دینیِ مؤمنان و انجام نقد علمیِ بیطرفانه، نیازمند ظرافتی ویژه است. همچنین، تفسیرهای ایدئولوژیک و سیاسیشده و دشواریهای زبان اصیل عربی، از موانع پیش رو هستند.
با این همه، اهمیت قرآنپژوهی معاصر بیبدیل است. برای جوامع اسلامی، این پژوهشها ابزاری ضروری برای تبیین هویتی اصیل و پویاست که میتواند با اطمینان، در دنیای مدرن حاضر شود. برای جامعهٔ جهانی، این مطالعات، قرآن را از هالهای از ابهام و پیشداوری خارج میکند و آن را به عنوان میراثی مشترک از تفکر و ادب و علم الهی به جهانیان معرفی مینماید. آیندهٔ این عرصه در گرو روشمندی دقیق، گفتوگوی صادقانه بینرشتهای و جسارت پرداختن به پرسشهای مشترک بشریت است.
قرآن، کتاب نور و رحمت است. پژوهش در جهان معاصر، مانند ساخت فانوسهایی دقیق و نوین برای انعکاس هر چه بیشتر این نور در سراسر گیتی است. این تلاشها نشان میدهد که قرآن، متنی ایستا نیست، بلکه اقیانوسی زنده از معناست که هر نسل را به تأمل و کشفی تازه فرامیخواند. باشد که این جستوگوی جمعی و خردمندانه، گوهرهای حکمت، عدالت و مهر و به تمام معنا زندگی دنیائی و ابدی را از این دریای بیکران بیشتر بیرون کشد و به فراسوی مرزها ببرد، تا نسیم هدایتش، جانهای بیشتری را در سراسر جهان بنوازد.
حجت الاسلام رسول ملکیان اصفهانی
نظر شما